EnglishHội hoạ là thứ mà tôi thường ví rằng, ngắm tranh giống như khi đọc thơ, đừng cố hiểu một cách rõ ràng, cụ thể nội dung của nó. Một bài thơ có thể nhận được nhiều ý kiến khen chê khác nhau, một bức tranh cũng có thể nhận được nhiều cảm nhận trái ngược. Trước một bức tranh hay trước một bài thơ, hãy mở hết mọi cánh cửa cảm xúc của mình ra, và yên lặng để nó tự ngân rung. Vậy là đủ.
Tôi và A Sáng làm bạn với nhau đã lâu, nhưng dường như tôi chưa khi nào hết ngạc nhiên về bạn. Thỉnh thoảng Sáng lại khiến tôi giật nảy, chỉ vì một bức tranh còn chưa kịp khô, vÌ nó vừa chạm tới cái vùng tâm thức nào đó vốn rất yên tĩnh của tôi.
Hoàng A Sáng là người Tày Trùng Khánh – Cao Bằng. Sáng không phải con nhà nòi. Nhưng từ bé, Sáng đã luôn tin rằng mình sẽ làm một việc gì đó liên quan đến nghệ thuật. Giống như tôi, không phải con nhà nòi, và tôi luôn mơ ước tự viết được những cuốn sách. Một ngày nào đó, Sáng một mình từ Cao Bằng về Hà Nội. Sáng kể với tôi kỉ niệm mà anh không bao giờ quên, đấy là khi đi tìm thầy để ôn thi vào trường sư phạm Nhạc – Hoạ, thầy hỏi: Cậu mang theo gì? Sáng lôi từ trong túi vải ra một bó… bút chì màu. Sáng bảo, thầy tôi cười đến mấy phút không nhịn được. Cho đến tận lúc ấy, Sáng vẫn chưa biết toan, sơn, chổi, bay… là gì hết. Có lẽ lúc ấy, cả sáng và Thầy đều không thể hình dung nổi rằng, hai chục năm sau đó, Sáng sẽ có thể lặng lẽ ghi tên mình vào nền hội hoạ Việt Nam.
Tốt nghiệp chuyên ngành mĩ thuật, Sáng nhanh chóng trở thành một hoạ sĩ… trình bày báo, và thỉnh thoảng vẽ tranh minh hoạ. Rồi cái áp lực tồn tại khiến Sáng nhảy sang viết báo, rồi phụ trách cùng lúc vài tờ báo bán khá chạy trên thị trường. Bẵng đi có lẽ hàng chục năm làm báo miệt mài như vậy, bỗng một ngày Sáng thình lình tổ chức triển lãm tranh cá nhân. Một sự bất ngờ đối với cả giới hoạ sĩ lẫn công chúng Hà Nội. Hoá ra, trong rất nhiều năm, Sáng đã lầm lũi mày mò, vật vã tìm lối đi cho riêng mình. Triển lãm Miền A Sáng khi đó đã được đón nhận nồng nhiệt ngoài dự kiến.
Giờ thì Sáng chuẩn bị triển lãm cá nhân lần 2, Miền A Sáng 2. Suốt từ triển lãm Miền A Sáng 1 tới nay, Sáng chưa một lúc nào ngừng làm việc. Liên tục, liên tục, liên tục. Nếu nói về lao động tư duy, có lẽ nhà văn và hoạ sĩ cũng… tương đương nhau thôi; nhưng nếu nói về tư duy cộng với cảm xúc cộng với thể lực, thì hoạ sĩ tốn sức hơn nhiều. Là tôi cảm thấy thế, không biết đúng sai thế nào.
Có một lần tôi nói với Sáng cái điều mà tôi nghĩ, rằng tôi mong chờ sự rực rỡ từ tranh của cậu. Sáng ít khi dùng màu nóng, mà thường nghiêng về những màu lạnh, u buồn, trầm tĩnh. Dễ hiểu, vì Sáng hướng mình, và hướng người xem tới cái mà Sáng gọi là “tranh thiền”. Cũng khá gần với tính cách của Sáng. Một sự dữ dội luôn ẩn sâu bên dưới cái bề mặt hồn nhiên đầy chất rừng núi của anh.
Riêng về tài dùng màu một cách biến ảo, tôi phục Sáng.
Ở Miền A Sáng 1, trùm phủ các bức tranh của Sáng là màu xanh. Xanh lam, xanh ngọc, lam ngọc, lá cây… Màu xanh dịu dàng và bí ẩn, đôi khi hơi cô đơn, lạnh, đôi khi hơi buồn bã. Đấy là lý do tôi nói với Sáng rằng tôi mong chờ những rực rỡ, ấm nóng, mong chờ những khác biệt từ Sáng. Và khi Sáng dịch chuyển cảm xúc từ màu lạnh sang màu nóng, tôi thấy rõ ràng là anh làm chủ được nó. Tôi cảm thấy, làm chủ màu sắc là thứ có thể gây ám ảnh đối với hoạ sĩ. Là nói liều thế thôi, chứ có vẽ vời gì bao giờ đâu mà biết khó nhất là cái gì. Và tựu trung, có lẽ cũng tựa như văn chương, làm nghệ thuật, khó nhất, hơn nhau nhất, là ý tưởng. Muốn làm gì thì làm, trong đầu anh phải có ý tưởng. Anh không nghĩ ra được ý tưởng gì mới mẻ hay ho, cứ loanh quanh luẩn quẩn như bị bỏ tù, cồn cào gào thét vì đầu óc tối mịt tối mò tối như bưng, và sốt sình sịch vì đồng nghiệp cứ liên tục có tác phẩm mới… thì khổ sở vô cùng. Và sẽ thật may mắn lần nữa cho cái tài của anh, đấy là khi anh chọn được những tấm áo cho các ý tưởng ấy, khiến nó trở nên quyến rũ, hấp dẫn, lôi cuốn, và mỗi lúc một ghi dấu ấn cá nhân anh mạnh mẽ hơn trong thế giới thể loại mà anh đang dấn thân.
Tôi tin rằng Sáng chẳng thiếu gì ý tưởng. Nhưng Sáng cũng nói, đầy bức vẽ dở rồi anh cũng vứt, thậm chí vẽ xong rồi cũng vứt quách đi. Cái sự quẫy đạp của nghệ sĩ nó đày đoạ tra tấn người ta ghê gớm nếu không tìm được lối đi như vậy đấy.
Tôi thích màu đỏ của Sáng, tất cả những bức khoảng vài ba tháng trở lại đây. Những khoảng tròn quen thuộc, những đường viền mờ hầu như không có ranh giới, sự uyển chuyển của đậm nhạt, sự bí ẩn khi đối lập với các mảng đen thẫm… nó cho thấy là Sáng luôn làm chủ được rực rỡ, kiềm chế được chói loá loè loẹt không cần thiết và vô nghĩa, đối với ý tưởng mà anh muốn hiện thực.
Và tôi bị bất ngờ với những bức màu vàng mà Sáng vừa gửi. Nửa đêm, Sáng gửi cho tôi một loạt. Anh viết trong chat box: Đây là những bức tôi sẽ đưa vào triển lãm sắp tới. Cậu xem xem.
Sáng đã tự dịch chuyển bản thân anh sang một vị trí khác, vẫn trên cái hành trình không bao giờ thấy đích của nghệ thuật ấy. Vẫn là một A Sáng điềm tĩnh và dữ dội, khiêm nhường và kiêu hãnh, bạo liệt nhưng tinh tế. Vẫn những đường cong của cơ thể phụ nữ – một niềm si mê mà không bao giờ Sáng giấu diếm, vẫn những mộng mơ và biến ảo, sự giao thoa, giao hoà, tiếp giáp và lấn sâu của trời và đất, thực và ảo, thiên nhiên và con người; Vẫn một tinh thần thiền, tĩnh tại, an yên, dễ chịu lan toả. Đôi khi dữ dội tới mức khiến trái tim người xem loạn nhịp, nhưng vẫn có một cái gì đó níu giữ, một cái ranh giới dù rất mỏng manh nhưng rắn chắc. Cái ranh giới ấy phụ thuộc vào bản lĩnh, sự thông minh, tinh nhạy của người cầm cọ.
Sen, phụ nữ, trẻ em gái, cây, bầu trời khoáng đạt, mặt đất mênh mông, ngựa, bình minh và hoàng hôn, trăng… tất cả vẫn là một A Sáng đến từ Cao Bằng, kiêu hãnh có thừa, và khiêm nhường cũng có thừa.
Với Miền A Sáng 2, chắc chắn mỗi người sẽ có những cảm nhận khác nhau về A Sáng. Với tôi, bước tiến này của A Sáng không quá dài, quá xuất sắc, nhưng nó vững chắc. Sự vững chắc cho thấy một nội lực, một khát vọng, một si mê với hội hoạ, ít bị chi phối bởi tất cả những gì đến từ bên ngoài, như là xu hướng nội/ngoại, như là thị hiếu người chơi, như là những thách thức lớn của thị trường tranh… Sáng vẽ tranh để chơi, mặc dù theo như tôi biết thì cho đến thời điểm này, Sáng đã có một vị trí nhất định trong giới hội hoạ đương đại. Cái tên A Sáng đã xuất hiện trong danh sách tìm kiếm, lựa chọn của nhiều người chơi tranh, cả trong nước cả quốc tế. Hơn bốn mươi tuổi, có một sự nghiệp, và được ghi danh, không phải là chuyện dễ mà có được. Có người nói rằng, việc tạo ra một phong cách sẽ có mặt trái của nó là sự lặp lại, văn chương hay hội hoạ cũng vậy. Nhưng bẻ ngược lại, nếu không có cái gọi là sự “lặp lại” ấy, thì lấy đâu ra phong cách, nếu như anh cứ vẽ suốt, viết suốt, mỗi tác phẩm ra đời lại là một “phong cách”. Cứ như vậy thì anh sẽ chỉ là một người thợ đào giếng vụng về, suốt đời đào mà không gặp một cái giếng nào có nước.
Tôi thực sự vui với bạn tôi, khi mà ở vào thời điểm này, những gì bạn đang làm cho thấy một phong độ chưa hề giảm sút, một bản lĩnh chưa hề bị lung lay và một biên độ sáng tạo ngày càng mở ra, rộng ra. Đôi khi tôi nghĩ, Sáng, tôi, và một vài người bạn thân nữa, chúng tôi có một điểm chung đó là, từ núi rừng rơi về một đô thị lớn, chân vẫn quen nhấc cao đầu gối ngay cả khi đi giữa phố phường bằng phẳng, chúng tôi có cái liều của kẻ không biết nên không thấy sợ. Chúng tôi cũng có cái tự tin của kẻ lạc lõng, đơn độc. Lạc lõng, đơn độc trong nghệ thuật đôi khi mang tới sự độc quyền, chẳng có ai tranh giành, xâm lấn vào cái mảnh đất mà mình đang lủi thủi cày xới gieo trồng. Và vì thế, cứ vui vẻ mà gặt hái những mùa màng ấy thôi.
A Sáng vẫn cho thấy một người đàn ông Tày với giọng nói mang tính địa phương, và bên trong cái vỏ xù xì thô ráp gộc ghệch, thực thà, đôi lúc còn rụt rè, nhút nhát đến buồn cười, là một tâm hồn lãng mạn mơ mộng, có lúc dữ dội tới khốc liệt, nhưng cũng có lúc yếu đuối tới mức có thể gục đầu bật khóc chỉ vì đẩy được cái cảm xúc của mình tràn ra trên mặt toan vào lúc ba giờ sáng.
Tôi thường thấy các hoạ sĩ có những bức chân dung tự hoạ, A Sáng thì chưa cho tôi xem một bức tự hoạ nào. Nhưng tôi thấy, cách mà các hoạ sĩ tự hoạ chân dung mình chính xác nhất, không phải là một bức hoạ cụ thể mà chính là cả sự nghiệp của họ. Ngắm một bức tranh, người xem có thể gọi tên hoạ sĩ, đấy chính là cách khắc hoạ chân dung xuất sắc nhất trong một sự nghiệp đắm chìm vào màu sắc, đường nét, hình khối. Chân dung A Sáng nằm ở các bức tranh của anh. Chính là như vậy!
Chúc mừng người bạn miền núi của tôi nhé, A Sáng. Tôi muốn nói rằng, tôi luôn thấy lòng mình ngập tràn bình yên khi ngắm những bức tranh của cậu.
• ĐỖ BÍCH THUÝ